تربیت دینی، گزاره های تربیتی

گزاره تربیتی: هر گفتار، رفتار یا حالتی است که دربردارنده یک پیام تربیتی است؛ پیام مثبت یا منفی.

انواع گزاره های تربیتی:

١- گزاره های تصویری

۲- گزاره های رفتاری

۳- گزاره های توصیفی

 ۴- گزاره های دستوری

این گزاره ها در اغلب شیوه های تربیتی وجود دارد.

گزاره های تصویری: نقش ها و تصاویری که فرزند از رفتار ما، از گفتار ما و از نوع روابط ما با دیگران در ذهنش نقش می بندد. مثلا نوع رابطه پدر و مادر، نوع گفتگوی آن ها با هم، نوع رابطه آن ها با نامحرم، با تلویزیون، با فامیل و همسایه، گزاره های تصویری هستند. همین طور نوع تصاویری که در دید کودک هستند جزء گزاره های تصویری هستند. مثل تصاویر تلویزیون، اینترنت و ماهواره، کتاب ها و مجلات.

بیشترین اثر در تربیت برای گزاره های تصویری است در حالی که در اغلب خانواده ها کمترین توجه به این گزاره هاست. و برعکس در جامعه ما بیشترین سرمایه گذاری روی گزاره های دستوری است در حالی که کمترین اثر را دارد.

فرق گزاره های تصویری با رفتاری در این است که در گزاره های تصویری کودک بیننده رفتارهاست اما در گزاره های رفتاری، طرف برخورد خود کودک است.

ما باید روی حرف هامان، رابطه هامان، نوع برخوردهامان حسّاس باشیم. پدر و مادری که روی تربیت بچه شان حساس می شوند حتما باید روی تربیت خودشان حساس شوند. این یک توفیق اجباری است.

امام علی (ع): مَن نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماماً، فَلْيَبْدَأْ بِتَعليمِ نَفسهِ قَبلَ تَعليمِ غَيْرِه.

پدر پیشوای خانواده است. مادر پیشوای تعلیم خانواده است.

وَلْيَكُنْ تَأديبِهِ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهَ بِلِسانِه.

حضرت صراحتاً می فرمایند باید روی گزاره های رفتاری و تصویری حساس بود.

ویژگی های گزاره های تصویری:

۱- تأثیر زودهنگام گزاره های تصویری

گزاره های تصویری از اولین گزاره های تأثیرگذارند. یعنی از موقعی که بچه شروع می کند به شناختن دور و برش، این گزاره ها مؤثرند. کودک از وقتی می فهمد بین انسان ها تعامل و روابطی وجود دارد، از گزاره های تصویری تأثیر می پذیرد. مثل توجه نوزادان به تصاویر تلویزیون، موسیقی، صداها و ... اما کودک باید به سنی خاص و درک مشخصی برسد تا گزاره های دستوری را متوجه شود.

مثلاً پدر همیشه بعد از خوردن غذا جلوی تلویزیون لم می دهد. بدون تشکری. وقتی کودک ده ساله شد، هیچ کمکی در انداختن و جمع کردن سفره نمی کند. از مادرش تشکر نمی کند. پدر می گوید: غذا خوردی یک تشکر کن! حداقل بشقاب خودت را ببر!

پدر می خواهد با گزاره دستوری تشکر و کمک کردن را یاد بدهد در حالی که این کودک ده سال یاد گرفته بدون هیچ تشکر و کمکی از کنار سفره بلند شود.

۲- انتقال خودبخودی پیام گزاره های تصویری

انتقال پیام در گزاره های تصویری دست ما نیست. یعنی به نیت ما ربط ندارد.

پدر می گوید: من قصدم این نبود که بی احترامی و بی ادبی را یادش بدهم. به هر حال من پدر خانه ام و او فرزند. من از سرکار می آیم و خسته ام. دیگه حال ندارم سفره رو جمع کنم.

یا مثلاً اگر مادر سر پدر داد کشید که اِ! بازم دیر کردی! این چه میوه هاییه خریدی؟ ده ساله هنوز گوجه خریدن یاد نگرفتی؟! بچه یاد می گیرد که می شود سر پدر داد کشید.

این یکی از وجوه خطرناک و در عین حال خوب گزاره ای تصویری ست. چون در وجوه مثبت هم همین طور است.

من وقتی برای همسرم از ضمایر و افعال جمع استفاده می کنم، قصدم این نیست بچه ام یاد بگیرد اما یاد می گیرد. وقتی خرید کرد تشکر می کنم، حتی اگر ایرادی داشت آرام و مؤدبانه متذکر می شوم، بچه ادب و احترام را یاد می گیرد.

توجه به این نکته تربیت را بسیار ساده و در عین حال بسیار خطرناک می کند.

۳- نیاز به تداوم و تکرار

گزاره های تصویری منفی با یک یا چند بار محدود اثر می کنند.

پدر و مادر ، یک بار، دو بار، چند بار سرهم داد بزنند، بچه یاد می گیرد. اما گزاره های تصویری مثبت برای تأثیرگذاری نیازمند تکرار و تداوم هستند. من باید دائم تشکر کنم تا بچه تشکر کردن را یاد بگیرد.

گزاره های تصویری منفی چون اثر تخریبی دارند، تأثیرشان خیلی بیشتر از گزاره های تصویری مثبت با اثر سازندگی است.

مثلاً اگر کودکی حتی یک بار تصاویر مستهجن را ببیند، ممکن است حتی کل زندگی اش تحت تأثیر قرار بگیرد. شما اگر بیست تا حرف خوب به فرزند بزنید، بعد یک بار به او توهین کردید، یک حرف مخرب زدید، همه را از بین می برد.

ساختن نیازمند تداوم است. یک بنا را باید آجر به آجر ساخت. اما تخریب یک بنا حتی با دینامیت در عرض یک ثانیه اتفاق می افتد.

۴- انتقال ارزش ها و ضد ارزش ها

ارزش گذاری مفاهیم و امور مختلف با گزاره های تصویری قابل انتقال است. اصلا گزاره های دستوری به تنهایی نمی توانند این مفاهیم را منتقل کنند. مثل قبح ارتباط با نامحرم. این مسائل را باید با گزاره های تصویری برای بچه ها نهادینه کرد.

خلاصه شده از صحبت های حجت الاسلام محسن عباسی در جامعه الزهرای قم

این هم لینک صوتی اش:

http://daghdaghehh.persiangig.com/audio/abbasi-koodak/3.mp3