تربیت دینی(۱)

اولین نکته مهم در مواجهه با مسئله تربیت دینی آن است که بدانیم تربیت دینی یک «سیستم» است.

سیستم چیست؟ مجموعه ای از اجزا که یک ارتباط هماهنگ دارند برای رسیدن به یک هدف معین.

در یک سیستم، اختلال در یک جزء باعث اختلال در کل سیستم می شود.

مثلا محتویات کاپوت ماشین شما یک سیستم است. فرض کنید سیستم خنک کننده آن خراب باشد. نتیجه ی این خرابی سوختن موتور ماشین است. و در نهایت توقف ماشین. در حالی که تمام اجزای دیگر درست کار می کنند. برق رسانی، سوخت رسانی، انفجار بنزین، انتقال نیرو به چرخ ها و حرکت ماشین. فقط رادیات ماشین خالی از آب است اما در نهایت نتیجه این است که موتور ماشین می سوزد.

پس اگر در یک سیستم یک جزء مختل شود، حتی کار درست باقی اجزای سیستم به ضرر سیستم عمل می کند.

مثلا در مثال ماشین، درست بودن برق ماشین به سوختن موتور کمک می کند. اگر ماشین استارت نمی خورد، خرابی خنک کننده شاید منجر به سوختن موتور نمی شد.

تربیت دینی هم یک سیستم است. مجموعه ای از اجزا و گزاره ها. مجموعه ای که اختلال در یک جزءش، در کار بقیه اجزا هم اختلال ایجاد می کند.

مثلا در روایت داریم مردی پیش امام کاظم(ع) از فرزندش شکوه کرد. امام فرمودند: لا تَضْرِبْهُ. وَاهْجُرْهُ وَ لا تُطِلْ.

اگر نگاه سیستمی به تربیت دینی داشته باشیم، حواسمان هست که تنبیه یکی از اجزای بازدارنده این سیستم است. همان طور که محبت یکی از اجزا این سیستم است. اگر بخواهیم به صورت انفرادی به جزء بازدارنده تنبیه عمل کنیم، نه تنها نتیجه مطلوب نخواهد داشت، بلکه چه بسا نتیجه عکس بدهد.

یا در روایات دیگری داریم که اگر بچه در سنین ۷،۹ یا ۱۰ سال نماز نخواند، وادارش کن و بعد او را بزن. (البته «ضرب» در بیان روایات به معنای کتک نیست. زدن اعتراضی است نه دردآور. آن هم طوری که جا نگذارد.)

اگر ما نگاه سیستمی به بحث تربیت داشته باشیم، نیاز نیست روایت را توجیه کنیم یا بگوییم برای فرد خاص یا شرایط خاص گفته شده. این گزاره، در سیستم تربیت دینی یک پیشینه دارد.

اگر ما با رفتارهای مختلف محبتی در سنین زیر هفت سال، ارتباط اولیه کودک را با نماز به زیبایی شکل دادیم، این کودک اصلا خودش نمازخوان می شود. حالا رسیده به هفت سال و برای نماز خواندن تنبلی می کند. پدر و مادر اول به او دستور می دهند. فرزند به احتمال زیاد تبعیت می کند. چون رابطه محبتی قوی و عمیقی قبلا بین آن ها شکل گرفته. اگر احیانا گوش نکرد، یک ضربه اعتراضی به او می زنند. چه کسی می خواهد یک حرکت تنبیهی اعتراضی به او بکند؟ کسی که هفت سال به او محبت کرده. مسلما این تنبیه اثر منفی نمی گذارد.

پس اگر ما سیستم تربیت را یاد نگیریم، گزاره های تربیتی که انجام می دهیم، نتیجه عکس می دهد.

 خلاصه شده از صحبت های حجت الاسلام محسن عباسی در جامعه الزهرای قم

این هم لینک صوتی اش:

http://daghdaghehh.persiangig.com/audio/abbasi-koodak/2.mp3